‘Godfather’ van de sudoku vergat een patent aan te vragen

Sudoku wordt weleens de Rubiks kubus van de 21e eeuw genoemd. Het spel kan een verslavende bezigheid worden. De dood van de grote promotor van het rekenspel werd aangekondigd door Nikoli, het Japanse puzzelbedrijf waarvan Kaji mede-oprichter was. 

‘Kaji-san, bekend als de man die Sudoku zijn naam heeft gegeven,  was geliefd bij puzzelaars van over de hele wereld’, staat in een verklaring. Een herdenkingsdienst zal later deze maand volgen. Kaji overleed thuis aan galwegkanker, meldde het bedrijf. In juli van dit jaar trad de opperpuzzelaar al af als directeur van zijn bedrijf, vanwege zijn verslechterde gezondheid. 

In 2008 zei Kaji in een toespraak dat hij ooit verliefd was geworden op het spel Number Place, van origine een Amerikaanse puzzel ontworpen door Howard Garns. Dat was in 1984. Garns puzzel zou weer gebaseerd zijn geweest op een Zwitserse ‘cijferkruiswoordpuzzel’ van de 18e eeuwse wiskundige Leonard Euler. 

Maki Kaji bleek de grote promotor van het sommenspel, vooral vanwege de universeel aansprekende naam die hij eraan gaf: Sudoku. ,,Ik wilde het een Japanse naam geven’’, aldus Kaji. Sudoku betekent ‘enkele getallen’. De basispuzzel bestaat uit negen bij negen vakjes die gegroepeerd zijn als negen blokken van drie bij drie vakjes. In de vakjes moeten de cijfers 1 tot en met 9 ingevuld worden op zo’n manier dat in elke horizontale lijn én in elke verticale kolom en in elk van de negen blokjes de cijfers 1 tot en met 9 één keer voorkomen. Ingewikkeld? Welnee. Iedereen kan het, zeggen kenners. Wiskundige kennis is immers niet vereist. In plaats van cijfers had men ook andere symbolen kunnen gebruiken.

Maki Kaji werd geboren op het noordelijke Japanse eiland Hokkaido en studeerde Literatuur aan de Keio Universiteit. Een succes was dat niet. De gesjeesde student had vele baantjes. Zo was hij onder meer kelner, roadie voor een Japanse popgroep en werkte hij in de bouw. Uiteindelijk besloot hij uitgever te worden. Met twee jeugdvrienden richte hij Nikoli op, vernoemd naar een succesvol renpaard dat een grote race in Ierland had gewonnen. De onderneming zou wereldwijd uitgroeien tot één van de grootste uitgevers van puzzeltijdschriften en boeken. Het bedrijf hielp Sudoku vlak na de wisseling van de eeuw op de markt te komen. Het was het eerste puzzelmagazine van Japan.

Kaji wilde nooit ‘educatieve puzzels’ maken. Hij wilde dat zijn puzzels entertainment waren voor iedereen: van jong tot oud. Zo bedacht hij ook Masyu een logica-puzzel waarin je stippen moet verbinden om een lus te vormen zonder kruisingen of vertakkingen. Sudoku’s zijn er dan ook al jaren op verschillende niveaus, van relatief eenvoudig tot moeilijk. Om zijn team van bedenkers de nodige creativiteit en vrijheid te gunnen, werden de sudoku’s met de hand opgesteld. Een computer kwam er niet aan te pas. ,,Het gaat er niet om of je geld verdient met de puzzels, het gaat puur om de opwinding de oplossing te vinden’’, zei Kaji in 2007 tegen de BBC.

Puzzelfans wereldwijd herdenken Kaji als iemand die zijn ziel en zaligheid in zijn werk gooide. ,,Zijn belangrijkste bijdrage aan de wereld van logische puzzels is subtiel en ondergewaardeerd’’, aldus de aanvoerder van het Amerikaanse puzzelteam in The New York Times. In de zomer van 2005 werd de puzzel met veel succes ook geïntroduceerd in Nederland en België, onder meer doordat ook deze krant dagelijks een sudoku begon af te drukken. 

Toch kwam het succes ook voor Kaji onverwacht. Zo onverwacht zelfs dat dat hij vergat een patent te nemen op zijn versie van de puzzel. Veel commerciële strategie achter het succes was er niet volgens hem. ,,We hebben geen flauw idee van wat iets populair maakt en daarom proberen we alles uit op de lezer. Zowat één keer in de 5 jaar neemt een spelletje ineens een hoge vlucht.’’ Wereldwijd worden miljoenen verdiend aan Sudoko’s. Volgens Kaji had hij slechts een klein deel van dat geld had ontvangen. 

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: