Hoge Raad: Nederland hoeft IS-vrouwen niet te helpen bij terugkeer

Eind vorig jaar eisten de vrouwen in een kort geding tegen de Staat dat Nederland hen moest helpen bij terugkeer. De vrouwen maken zich grote zorgen over de veiligheid en gezondheid van zichzelf en vooral hun jonge kinderen. Volgens internationale mensenrechtenverdragen zou Nederland daarom moeten meewerken aan repatriëring. Ook willen de vrouwen aanwezig zijn bij de rechtszaken die in Nederland tegen hen gevoerd worden.

De rechtbank oordeelde in eerste instantie dat Nederland wel een inspanningsverplichting had om de kinderen vanuit Noord-Syrië terug naar Nederland te krijgen. Voor de vrouwen gold die verplichting niet, maar als de Koerdische bewakers van de kampen de kinderen alleen wilden meegeven als de moeders mee zouden gaan, dan moest Nederland ook hen mee terugnemen.  

_{Lees verder onder de foto:}

In hoger beroep zette het Gerechtshof een streep door die uitspraak. ,,Het is duidelijk dat de vrouwen en kinderen onder erbarmelijke omstandigheden leven. Maar de Staat heeft beleidsvrijheid. Het is aan de politiek, niet aan de rechter om over erbarmelijke omstandigheden te oordelen.” Daarom wees het Gerechtshof alle vorderingen van de vrouwen af. 

De vrouwen gingen daarop in cassatie bij de Hoge Raad. Die bevestigde vanochtend de uitspraak van het Gerechtshof. Volgens de Hoge Raad kunnen de vrouwen (en hun kinderen) zich er niet op beroepen dat Nederland hun mensenrechten schendt. ,,De vrouwen en de kinderen bevinden zich namelijk buiten Nederlands grondgebied. Er zijn ook geen bijzondere omstandigheden die maken dat uit de mensenrechtenverdragen verantwoordelijkheid van Nederland voor de vrouwen en de kinderen voortvloeit.”

Daar komt bij dat, volgens de Hoge Raad, het wel gaat om fundamentele belangen van de vrouwen en kinderen, maar dat de Staat die moet afwegen tegen andere belangen als de nationale veiligheid en de veiligheid van de mensen die de vrouwen zouden moeten gaan ophalen. ,,De rechter moet zich terughoudend opstellen met betrekking tot de door de Staat gemaakte afwegingen.” De keus is dus aan de politiek en niet aan de rechtbank. Het kabinet staat vooralsnog op het standpunt dat het te gevaarlijk is om Nederlanders naar Noord-Syrië te sturen om de vrouwen terug te begeleiden. 

De Hoge Raad stelde ook dat ze alleen een uitspraak kan doen over de groep in het algemeen en niet over individuele gevallen. In een advies aan de Raad stond al dat er in die individuele gevallen mogelijk meer ruimte is, zeker als er sprake is van bijzondere omstandigheden bij de vrouwen of de kinderen.

Er loopt inmiddels al een dergelijke kort geding van een van de vrouwen. Naima el O. (52) liep in mei zware brandwonden op toen een gasfles ontplofte en haar tent in brand vloog. Haar advocate betoogde in het kort geding dat de wonden van de vrouw zijn gaan ontsteken en niet goed behandeld worden. De Staat verzet zich tegen verplichte hulp bij haar terugkeer. In die zaak wordt uitspraak gedaan op 2 juli. El O. reisde zes jaar geleden naar Syrië en nam haar twee kinderen mee. Haar toen 15-jarige zoon overleed in Syrië. Sinds 2017 zit El O. samen met haar dochter Meryem en twee kleinkinderen in het detentiekamp. 

,,Wij hebben het als een belangrijke maatschappelijke taak gezien om de kinderen en de vrouwen die zich in de Koerdische kampen bevinden bij te staan. We putten voor onze cliënten hoop uit de opening die de Hoge Raad laat om in individuele gevallen toch een bevel tot repatriëring te krijgen", stelt de groep advocaten die de vrouwen bijstaan. ,,Wij hopen bovendien dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens binnenkort zal beslissen dat de bescherming die het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens verleent tegen detentie en marteling zich uitstrekt tot onze cliënten. Daarover is momenteel een Franse zaak aanhangig.”

Een deel van de vrouwen heeft de uitspraak niet in de Syrische detentiekampen afgewacht. Zij zijn uit het kamp Al Hol ontsnapt en naar de regio Idlib gegaan. Die regio, tegen de Turkse grens, is het enige gebied in Syrië waar (jihadistische) oppositiegroepen nog de baas zijn. Mogelijk willen de vrouwen vanuit daar de Turkse grens oversteken en een Nederlands consulaat of ambassade bereiken. Als ze daar eenmaal zijn, assisteert Nederland wel bij terugkeer. Terug in Nederland worden ze direct aangehouden, opgesloten en daarna berecht. Hun kinderen worden opgevangen door familie of pleeggezinnen.