Robbert Dijkgraaf: ‘Gezond verstand is hetgeen waarvan iedereen denkt dat ze precies genoeg hebben’

,,Gezond verstand is hetgeen waarvan iedereen denkt dat ze precies genoeg hebben”, zegt hij als we videobellen met het IAS in Princeton, waar hij tien jaar terug naartoe vertrok. ,,Niet te veel, maar ook zeker niet te weinig.‘’ De mens is vooringenomen en denkt genoeg te weten om de juiste beslissingen te nemen. Onderdeel van de wetenschap is volgens Dijkgraaf om juist te weten wat je niét weet. ,,Heel vaak dacht ik met mijn gezonde verstand dat iets op een bepaalde manier in elkaar stak, maar de werkelijkheid bleek toch net iets anders in elkaar te zitten.”

Er wordt steeds meer, en in het openbaar, getwijfeld aan de wetenschapper en zijn (gezonde) verstand.
,,De wetenschap ligt meer onder vuur en dat heeft verschillende redenen. De belangrijkste is dat wat de wetenschap zegt, steeds relevanter wordt. Als ik zeg dat een nieuw elementair deeltje is ontdekt, is dat niet bedreigend. Maar als ik zeg dat je niet meer mag roken of je verplicht moet laten vaccineren, dan komt het opeens in de persoonlijke levenssfeer. De wetenschap duwt meer tegen het leven aan en het leven duwt terug. Dat zal ook niet meer verdwijnen, want de boodschap van de wetenschap -over hoe we leven, wat we eten, hoe we met de planeet om gaan- zal steeds luider klinken.”

Vijftig jaar geleden preekte de hoogleraar vanaf zijn kansel de wetenschap. Dat werd geaccepteerd omdat heel weinig mensen hem konden volgen. ,,Mensen zijn nu hoger opgeleid, er is meer kennis. Ze gaan wellicht niet naar de universiteit maar wel naar de ‘Universiteit van Google‘. Iedereen die iets hoort over een bepaald onderwerp, gaat zelf zoeken. Er is heel veel informatie en die is vervolgens weer heel wisselend van kwaliteit. Soms wordt totale flauwekul verpakt als officiële kennis. Hierdoor is de wereld voor velen ingewikkeld geworden omdat je stemmen hebt die zich vermommen als wetenschap. Nepwetenschap.”

Hoe moeten we daar mee omgaan?
,,De wetenschap moet een gids zijn in dit ingewikkelde landschap. We hebben de wetenschap nodig om deze wereld te bevaren, maar als we de loodsen op het schip onder vuur gaan nemen, is dat tragisch. Voor de wetenschap en de maatschappij.”

U roept mensen op om te gaan schrijven. Doet u dat zelf nog?
,,Schrijven is een dialoog met mijzelf. In mijn eigen leven merk ik dat ik heel veel leer van een gesprek. Dat zie ik als een tenniswedstrijd. Ik zeg iets en jij reageert daar weer op. Schrijven is op een gekke manier een tenniswedstrijd met jezelf. Je slaat de bal - het moment dat je iets opschrijft - en vervolgens lees je het, en daar kun je het niet mee eens zijn of denken dat het beter kan. Schrijven is een manier om gedachten te creëren en vervolgens te ordenen.”

U kreeg bij uw afscheid van Nederland, precies tien jaar geleden, deze naar u vernoemde essayprijs. 
,,Ik ben daar nog heel trots op. Als we één iemand hierdoor aan het schrijven krijgen, is het al winst. Zo’n essayprijs is een manier om mensen aan het denken te zetten. Schrijven is belangrijk, vanuit de wetenschap en vanuit de maatschappij.”