‘Tijdbewaker’ sliep vannacht lekker door en checkt de atoomklok ‘s ochtends pas

,,Iedereen denkt dat ik de vier klokken om 02.00 uur ook een uur vooruit moet zetten, maar ik hoef eigenlijk weinig te doen’’, zegt de wetenschapper grinnikend door de telefoon. Dat komt doordat de atoomklokken niet de lokale Nederlandse tijd bijhouden maar - de naam zegt het al - de atoomtijd.

Hoe dat werkt? Een atoomklok maakt gebruik van trillingen van atomen. Die trillen zo gelijkmatig en constant dat er hooguit eens in de 5 miljard jaar een afwijking van een seconde zou zijn. Extreem nauwkeurig dus. Een atoomklok tikt dus rustig altijd door, als een eindeloze metronoom. Dat gelijkmatige getik is voor natuurkundigen ideaal om er seconden, minuten en uren mee te bepalen. En of dat een zomer- of wintertijd is, of een andere tijdzone elders in de wereld: een atoomklok tikt gewoon door. ,,Die atoomklok loopt over de hele wereld gelijk en kent geen zomer- of wintertijd’’, legt Dierikx uit.

Weinig werk dus voor Dierikx, maar wel elders in het land, want niemand gebruikt in het dagelijks leven de atoomtijd, maar wel de lokale Nederlandse tijd, inclusief zomertijd. ,,Dit betekent dat we niet de atoomklokken in het VSL-laboratorium moeten verzetten, maar wel de klokken waarmee de Nederlandse tijd wordt bijgehouden zoals bij ons thuis, op straat, op de kerktoren, enzovoort. In veel mobieltjes, computers en dergelijke gebeurt dit automatisch.’’

Het enige dat Dierikx controleert, is de klok van de Duitse tijdzender DCF-77 uit Mainflingen, in de buurt van Frankfurt am Main. Die zendt elke seconde een tijdsignaal uit dat wordt opgepikt door radiogestuurde klokken in Duitsland, maar ook in Nederland die daardoor allemaal gelijklopen. ,,Op de radiogestuurde klok die ik thuis heb, controleer ik of de Duitse zendklok ook is overgegaan van winter- naar zomertijd. Dat doe ik pas zondagochtend. Zaterdagnacht slaap ik dan ook lekker door’’, zegt hij verheugd.

Waar tijdexperts zoals Dierikx zich wel volop mee bezighouden is de schrikkelseconde. Want we willen dat de tijd niet alleen extreem nauwkeurig is, dankzij de atoomklok, maar ook dat de tijd aansluit bij de draaiingen van de aarde: één rondje om de as moet 24 uur zijn, één ronde om de zon moet exact een jaar duren. En dat klopt niet altijd. Met een schrikkelseconden worden zo nodig onze atoomklokken gelijkgesteld met de tijd die wordt gemeten op basis van de rotatie van de aarde.

Dierikx: ,,De draaitijd van de aarde laat zich lastig voorspellen. In de voorbije vijftig jaar hebben we 37 keer een schrikkelseconde gehad. Tot nu toe waren dat positieve seconden die we toevoegden omdat de aarde langzamer roteerde, maar de afgelopen jaren zagen we een toename van de rotatiesnelheid. Dat kan leiden tot een negatieve schrikkelseconde, wat grote problemen zou kunnen veroorzaken in bijvoorbeeld computersystemen waarin zo’n negatieve seconde niet is ingebouwd, in tegenstelling tot positieve schrikkelseconden. Het is weliswaar slechts één seconde, maar wij liggen er meer wakker van dan van de uren bij de overgang van zomer- naar wintertijd.’’

Wat de nationale tijdbeheerder betreft wordt de zomer- of wintertijd afgeschaft, zodat we het hele jaar dezelfde tijd houden. ,,In onze 24-uurseconomie heeft het verzetten van de klok niet meer zo’n impact’’, aldus Dierikx.

Het vooruit zetten van de klok werd in 1977 ingevoerd vanwege de oliecrisis. Langer gebruik maken van het zonlicht zou energie besparen, was de redenering. Nu dat inmiddels niet meer zo’n groot effect heeft, mogen EU-lidstaten sinds 2019 zelf bepalen welke tijd ze willen hanteren, mits ze dat op tijd laten weten om praktische problemen te voorkomen. Tot aanpassingen heeft het nog niet geleid, in verschillende lidstaten is nog discussie of de huidige wintertijd of de zomertijd de nieuwe standaard moet worden.

Er zijn mensen die wel handenvol werk hebben aan de zomer- en wintertijd (video):

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: