Algerijns drama: 'Jimmy’ wilde branden helpen blussen, maar werd onschuldig gelyncht als pyromaan

De video doet pijn. Djamel Bensmaïl (38) zit opgesloten in een politiebusje. Maar geen agenten in de buurt. Het zijn onbekende mannen die hem uitschelden en klappen geven. Hij vraagt om water, iemand sprenkelt benzine over hem. Duwend en trekkend proberen ze zijn telefoon uit zijn broekzak te wringen. Bensmaïl voelt al dat het heel slecht zal eindigen. ,,Ik zal onrechtvaardig sterven”, zegt hij in de video. En tegen de mannen: ,,Jullie zullen hier spijt van krijgen, zo gedragen mannen van Kabylië zich niet.”

Dan laten de politiemannen de menigte begaan. De kunstschilder wordt naar buiten gesleurd. Geschopt en geslagen als hij op de grond ligt. Omstanders joelen en ruiken bloed. 'Steek hem dood', hoor je. Bensmaïl wordt getrapt, gestoken, over straat meegesleurd en in brand gestoken. Iemand probeert daarna het verkoolde lichaam nog te onthoofden. Opgefokte daders filmen elkaar, sommigen maken selfies die worden gedeeld - de meeste inmiddels verwijderd - op de sociale media. Ruim tachtig verdachten zijn inmiddels opgepakt. Een onderzoek loopt terwijl de toch al moeizame verhoudingen tussen Algerije en Marokko door de zaak zijn verslechterd. Door de dood van Jimmy Bensmaïl zijn spanningen tussen Berbers en de Arabieren opgestookt.

Het intrieste verhaal van Djamel Bensmaïl is een drama in een drama, aldus de Franse krant Le Monde. Het grote drama waren de bosbranden die het hele Middellandse Zeegebied dit jaar extra hard lijken te teisteren. Ook het ‘majestueuze landschap’ van de Algerijnse provincie Tizi Ouzou is voor grote delen geblakerd. Er heerst  langdurige droogte en de temperaturen waren al dagen opgelopen tot boven de 45 graden. Uitgerekend in de week dat in het VN-klimaatrapport nadrukkelijk werd gewaarschuwd voor zo’n toekomst van droogte en meer natuurbranden in het Middellandse Zeegebied kampten in Algerije 18 provincies met enorme natuurbranden. Tenminste 90 mensen kwamen om, een derde van hen militairen.

Ook Kabylië wordt hard getroffen. De regio van de Berbers (de oorspronkelijke bewoners van Noord-Afrika, voor de komst van de Arabieren in de 7e eeuw) staat over grote oppervlakten in lichterlaaie. Op de sociale media zie je wanhopige bewoners die proberen met emmertjes water en takken het vuur te doven. Beeldkunstenaar Djamel Bensmaïl tweet op dat moment aan zijn vriendenkring dat hij ruim 300 kilometer naar het noorden reist om te gaan helpen. Hij doet nog een oproep geld te geven voor de getroffen bewoners. Bensmaïl komt over als een vriendelijke hippie met zijn John Lennon-brilletje. Hij speelt gitaar, zet zijn eigen liedjes online (zie onder), schildert, lacht veel. ,,Hij hield van het leven”, melden zijn vrienden later.

Maar als de vrijwilliger aankomt in het stadje Larba Nath Irathen gaat het fout en zien lokale mensen hem als een brandstichter. Bensmaïl - die eerst nog een interview heeft gegeven aan een lokale journalist - moet al snel rennen voor zijn leven. Hij houdt een passerend politiebusje aan en vraagt om bescherming. Bensmaïl wordt meegenomen naar het politiebureau maar het nieuws gaat rond dat er een pyromaan is opgepakt en een meute is snel ter plaatse. De sfeer was al grimmig in de brandgebieden. Algerijnse politici proberen al vroeg een slaatje te slaan uit de catastrofe en tegenstellingen aan te wakkeren. Een minister zegt dat het vuur het werk is van ‘mensen die ons land haten’. 

Na de dood van Djamel Bensmaïl wordt ook meteen gewezen naar regiorivaal Marokko die Algerijnse Berbers zou opstoken tegen Arabieren. Anderen beweren dat Israël achter de branden zit. De wildste geruchten doen de ronde als Djamel Bensmaïl, een Arabier geen Berber, in de vuurzee arriveert. Zijn gruwelijke einde wordt zelfs live gestreamd door mensen die buiten zichzelf om wraak schreeuwen voor de branden en de enorme schade die is aangericht. Velen zijn alles wat ze hebben kwijtgeraakt.

Na de verbijstering volgden de arrestaties. Inmiddels zijn ruim 80 mensen aangehouden, onder wie drie vrouwen. De Algerijnse autoriteiten lijken nog steeds uit te gaan van een complot. Er wordt gewezen naar de Beweging voor Zelfbeschikking van Kabylië (MAK) waarvan leden de jonge kunstenaar zouden hebben vermoord. Verdachten van de lynchpartij zeggen op de staatstelevisie dat ze lid zijn van MAK. Diezelfde staatstelevisie toonde ook ongecensureerde beelden van de horrordood van Bensmaïl, tot verbijstering van veel kijkers en tot woede van de Algerijnse Liga voor de Verdediging van Mensenrechten die vindt dat de beelden van de dood van de kunstschilder zijn misbruikt voor een politiek verhaal. ,,Zonder enig respect voor zijn familie”.

Een uitgebreid onderzoek is inmiddels gelast naar de toedracht van de lynchpartij maar mensenrechtenorganisaties vrezen een politiek proces en nieuwe spanningen tussen Berbers en Arabieren. Ook groeit de kritiek in het land op de aanpak. Algerijnse politici worden ervan beschuldigd haat tussen Berbers en Arabieren nu op te stoken om de aandacht af te leiden van hun eigen falen. Want Algerije lijdt zwaar onder de derde golf van de coronapandemie. Het ontbreekt aan alles in de ziekenhuizen. Daarbij zijn er op veel plaatsen watertekorten door de droogte en de aanpak van de brandhaarden deugde ook niet, zo valt veelvuldig te lezen in de sociale media.

Ondertussen is de vader van Bensmaïl voorgedragen voor een Afrikaanse vredesprijs. In al zijn verdriet deed hij een indrukwekkende oproep tot kalmte: ,,Wij zijn niet uit op wraak, de Kabylïers zijn onze broeders”. Familieleden vroegen de beelden van de lynchpartij te verwijderen van de sociale media. ,,Djamels moeder weet dat haar zoon dood is, ze heeft niet gezien hoe.” Op een online steunfonds voor de familie is inmiddels 50.000 euro binnengekomen. Op twitter worden op vele manieren hommages gebracht aan de kunstschilder.

Bekijk hier onze populaire nieuwsvideo's.