Val van kalifaat betekent niet het einde van Islamitische Staat

Heel belangrijk. Zowel uit strategisch als uit symbolisch oogpunt. Islamitische Staat verliest met de val van Baghouz zijn allerlaatste uitvalsbasis en haar eigen staat, het kalifaat, bestaat niet meer. Het uitroepen ervan, in de zomer van 2014 in de Iraakse stad Mosul, had een grote aantrekkingskracht op gelijkgestemden. Het werd een thuisbasis voor vele tienduizenden volgelingen en hun gezinnen.

Binnen een jaar strekte het kalifaat zich uit over een derde van het grondgebied van zowel Syrië als Irak, van de grens met Turkije tot op 100 kilometer afstand van Baghdad. De opmars van IS verliep zo snel dankzij de chaos door de burgeroorlog in Syrië en de verovering van grote hoeveelheden wapens, munitie en materieel in de strijd met het Iraakse leger. In het veroverde gebied richtte IS haar eigen staat in met een streng islamitisch regime.

Het werd een schrikbeeld voor de wereld met onthoofdingen, stenigingen, ontvoeringen, slavernij en verkrachting. Een regime dat navolging kreeg in onder meer Nigeria (Boko Haram), in Libië, Jemen, Afghanistan en op de Filipijnen. Op zijn hoogtepunt was het kalifaat 88.000 vierkante kilometer groot, telde het acht miljoen inwoners en was het een belangrijke bron van inkomsten door olieexport, afpersing, ontvoeringen en diefstal.

De wereld werd in 2014 totaal verrast door het machtsvertoon van IS. Door de oorlog in Syrië en gebrek aan stabiliteit in Irak duurde het lang voordat er een internationale coalitie kon worden gesmeed. In Syrië hadden de VS en Rusland tegengestelde belangen en het kalifaat kon alleen worden heroverd met een grondoffensief. Dat kwam uiteindelijk voor rekening van de Syrische Democratische Krachten (SDF), onder leiding van de Koerdische milities.

Zij kregen na overleg met Moskou massieve Amerikaanse steun. Met wapens, met steun van ee internationale luchtmacht waaronder Nederlandse F-16’s, en van Special Forces aan de grond. Aan de Iraakse kant smeedde de VS een coalitie van Iraakse strijdkrachten, sji’itische en Koerdische milities voor een tegenoffensief. IS bleek aan het front een taaie tegenstander met zelfmoordcommando’s, tunnels en boobytraps. Bovendien gebruikte zij burgers als schild waardoor de opmars traag verliep. Zo ook in Baghouz dat meter voor meter moest worden heroverd, terwijl burgers en IS-leden die de strijd opgaven moesten worden afgevoerd.

Pas in 2017 leidde de tegenaanval tot de herovering van Mosul, een belangrijk doelwit omdat IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi daar drie jaar eerder het kalifaat had uitgeroepen. Nu, vijf jaar later, is het met de val van Baghouz aan Syrische kant eindelijk ‘uitgegumd’. Vooral dankzij de Koerdische milities, de peshmerga, die het leeuwendeel voor hun rekening hebben genomen en daar aan het front een hoge prijs voor hebben betaald.

De Amerikaanse president heeft de grootste moeite om zijn geduld te bewaren. Eind vorig jaar, na de val van de stad Hajin, kondigde hij al de nederlaag van IS aan en maakte hij bekend zijn 2.000 soldaten daarom uit Syrië te zullen terugtrekken. Een besluit dat zijn minister en generaal bd. Jim Mattis ertoe deed besluiten om af te treden. Hij vond het nog veel te vroeg om Syrië te verlaten. In reactie daarop heeft Trump toegezegd dat er 400 ‘peacekeepers voor enige tijd’ in Syrië zullen blijven.

Net als Jim Mattis zijn veel militaire strategen er het over eens dat met de val van het kalifaat Islamitische Staat niet de nekslag is toegebracht. De beweging zal zijn strijd ondergronds voortzetten. Gevreesd wordt dat IS-strijders de wereld snel willen opschrikken met aanslagen om te laten zien dat zij nog lang niet zijn verslagen. De extremisten hebben op radio-opnames aangekondigd dat zij zullen toeslaan. ,,Het kalifaat is niet dood’’, aldus IS-zegsman Abu Hassan al-Muhajir.

Volgens inlichtingendiensten beschikt IS, in de regio en daarbuiten, nog altijd over een netwerk met 15.000 tot 20.000 strijders, onder wie 3000 buitenlanders. Veel van hen zijn ‘slapers’, volgelingen op wie op elk gewenst moment een beroep kan worden gedaan. Het hoofd van het Amerikaanse Centrale Commando, vier-sterren-generaal Joseph Votel, maakt zich daarom sterk voor het ‘behoud van een offensief tegen IS die nog altijd beschikt over leiders, strijders, zware wapens, handlangers, geld (50 tot 300 miljoen dollar) en een ideologie die voeding geeft aan haar bestaan’.

IS wordt in staat geacht om ‘zich binnen zes tot twaalf maanden te herpakken en opnieuw beperkt gebied te veroveren in de vallei van de Eufraat’. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, waarschuwt in een rapport dat ‘IS er na haar nederlaag in Irak (in 2017) in is geslaagd opnieuw een substantieel netwerk te vormen’. In de woestijn in provincies Anbar en Nineveh en in de bergen van Kirkuk, Salah al-Din en Diyala zouden zij weer actief zijn. ,,Zij ondermijnen het centraal gezag, creëren een gevoel van wetteloosheid, saboteren installaties van de overheid’’, aldus Guterres. Dat kan ook in delen van Syrië opnieuw gebeuren.

Na de val van Baghouz brandt deze vraag op veel lippen. De veroveraars zeggen dat zij tijdens hun offensief veel IS-strijders gevangen hebben genomen maar over het lot van hun leider, Abu Bakr al-Baghdadi, bestaat nog altijd grote onduidelijkheid. Is hij opnieuw ontkomen en houdt hij zich schuil in Syrië of Irak? Of is hij gedood of gevangen genomen en wachten de Syrische Democratische Krachten (SDF) en de Amerikanen op een goed moment om dat kenbaar te maken? Mocht dat laatste gebeuren dan is ook dat na de val van het kalifaat een enorme klap voor Islamitische Staat. Al-Baghdadi is hun boegbeeld, een ‘fantoom’ dat na zijn uitroepen van het kalifaat al vijf jaar ongrijpbaar blijft en daarmee een belangrijk bestanddeel is van de ‘onoverwinnelijkheid’ van Islamitische Staat.