Analyse: Hoe Volkert het moreel besef vergat en zichzelf in de vingers sneed

Vorig jaar mei gaf Volkert bij de rechter aan graag naar het buitenland te willen. Een zeswekelijkse meldplicht bij de reclassering maakte dat plan onmogelijk. Van der Graaf vocht de meldplicht aan die hij in 2014 bij zijn voorwaardelijke invrijheidstelling kreeg opgelegd. Met succes. 

Politiek van links tot rechts stond op haar achterste benen toen De Stentor afgelopen weekend onthulde dat Van der Graaf nog altijd in Apeldoorn woont en van de emigratie niets terecht was gekomen.

PVV-leider Geert Wilders eiste al snel een debat. Hij noemde het uitblijven van emigratie ‘een grof schandaal’ en kwalificeerde Van der Graaf als een ‘gevaar voor Nederland’. Zijn collega-kamerlid Kathalijne Buitenweg van GroenLinks omschreef de hele situatie als een ‘gekke gang van zaken’ en wilde opheldering van minister Sander Dekker. De minister voor Rechtsbescherming maakte vervolgens van de gelegenheid gebruik door in zijn reactie het wetsvoorstel voor versobering van de vrijheid onder voorwaarden nog maar eens onder de aandacht te brengen. Hij noemde het huidige stelsel een ‘doorn in het oog’.

Van der Graaf heeft volgens hoogleraar reclassering Peter van der Laan tot dusver een ‘vlekkeloze’ resocialisatie doorstaan. Geen noemenswaardige incidenten. Hij heeft een huis, een sociaal netwerk en pleegde geen delicten. Precies dus waar de resocialisatie volgens Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) voor is bedoeld: recidive verkleinen. ,,Een schoolvoorbeeld van hoe een resocialisatie zou moeten gaan”, stelt Van der Laan. En hij vocht weliswaar al zijn voorwaarden aan, maar binnen de juridische mogelijkheden was dat gerechtvaardigd. Juist het emigratie-argument speelde bij de rechter geen rol. De fysieke meldplicht was wat hem betreft hoe dan ook niet nodig.

Wettelijk stond hij volledig in zijn recht, maar de juridisch goed onderlegde Van der Graaf ging voorbij aan het morele aspect. Volkert had geen oog voor het het maatschappelijke gevoel van verontwaardiging. Hij wekte de verwachting dat hij naar het buitenland zou gaan en toen hij dat niet deed, zette dat kwaad bloed. Daarmee sneed hij zichzelf in de vingers. ,,Opnieuw kan hij iedereen om de tuin leiden”, omschreef Joost Eerdmans van Leefbaar Rotterdam het onderbuikgevoel. 

Van der Laan: ,,Hij frustreert wederom door zich niet de belofte te houden waardoor opnieuw ophef en boosheid ontstaat.” Terwijl hij ook zonder emigratie-argument hoogstwaarschijnlijk probleemloos van de meldplicht was afgekomen. En dan was de verontwaardiging dat hij niét is vertrokken er ook niet geweest.