Arjen ten Cate (links op de foto) en Stefan Keukenkamp gingen op zoek naar Volkert van der Graaf. © Frans Paalman

Oog in oog met de moordenaar van Pim Fortuyn: hoe de verslaggevers te werk gingen

Stentor-verslaggevers Arjen ten Cate en Stefan Keukenkamp brachten aan het licht dat Volkert van der Graaf niet is geëmigreerd en dat niets er op wijst dat hij hier concrete plannen voor heeft. Hoe gingen zij te werk in hun maandenlange onderzoek? ,,Toen we aanbelden en hij tot onze verbazing opendeed, stonden we wel even met onze mond vol tanden.’’

Joep Boerboom 25-05-19, 08:00 Laatste update: 12:15

Wat was de aanleiding voor jullie onderzoek?

Keukenkamp: ,,Een jaar geleden bepaalde de rechter in kort geding dat Van der Graaf zich niet meer fysiek hoefde te melden bij de reclassering. Hij had aangevoerd dat hij van die plicht af wilde omdat hij wilde emigreren. Een half jaar geleden borrelde bij ons de vraag op of hij dat ook daadwerkelijk had gedaan.’’

Ten Cate: ,,Veel mensen gaan ervan uit dat hij is geëmigreerd. Ook voor nabestaanden is het belangrijk te weten hoe het zit. We vonden het onze journalistieke plicht om het uit te zoeken.’’

Lees hier alle artikelen in het dossier over Volkert van der Graaf.

Hoe zijn jullie te werk gegaan?

Ten Cate: ,,Door eerdere publiciteit was zijn adres in Apeldoorn en dat van zijn vriendin in Harderwijk onder journalisten bekend. We besloten het erop te wagen en er samen heen te gaan. Van tevoren hebben we alle scenario’s doorgesproken. Wat als hij open doet? Wat als hij de deur meteen dichtgooit? Wat als hij ondanks zijn verbod op contact met de media wel gaat praten? Ook spraken we af wie het eerst het woord zou nemen.’’

Keukenkamp: ,,We verwachtten eigenlijk niet dat hij open zou doen. We zijn er zo’n vijf keer geweest. En inderdaad: hij deed niet open.’’

Ten Cate: ,,Toen we voor de zesde keer kwamen en aanbelden, hoorden we gerommel. Ik voelde de spanning stijgen. De deur ging open en daar stond-ie.’’

Hoe was het om oog in oog te staan met de moordenaar van Fortuyn?

Ten Cate: ,,Ik herkende hem meteen, maar hij was kleiner dan ik dacht.’’

Keukenkamp: ,,Hij schrok niet, hij oogde onbezorgd. Maar wij stonden even met onze mond vol tanden, want we hadden niet meer verwacht dat hij zou opendoen. Arjen herpakte zich het eerst. Van der Graaf liet ons al onze vragen stellen.’’

Ten Cate: ,,Heel keurig. Hij had ook de deur dicht kunnen gooien. Blijkbaar hield hij er rekening mee dat er journalisten aan de deur konden komen.’’

Misschien genoot hij van de belangstelling?

Ten Cate: ,,Die indruk had ik niet.’’

Keukenkamp: ,,Achteraf had ik nog wel meer willen vragen, bijvoorbeeld wat hij doet, hoe het met hem gaat. Al had hij daar waarschijnlijk ook geen antwoord op gegeven vanwege zijn verbod op mediacontact.’’

Hebben jullie opnames gemaakt?

Keukenkamp: ,,Nee. Enerzijds omdat we eigenlijk niet verwachtten dat we hem te spreken zouden krijgen. Maar ook om zijn vertrouwen te winnen, mocht het wel tot een inhoudelijk gesprek gekomen zijn. We hebben wel op een ander moment een fotograaf foto’s van hem laten maken. Daar staat hij lachend op. Uit zenuwen? Of omdat hij er toch ergens van genoot? Ik weet het niet.’’

Vanwege dat mediaverbod zei hij inhoudelijk eigenlijk niets. Hebben jullie overwogen om hem bijvoorbeeld te schaduwen om meer te weten te komen?

Ten Cate: ,,Dat is een zwaar middel. Bovendien was de vraag of hij geëmigreerd was, al beantwoord. Maar natuurlijk blijven we met vragen zitten. Bijvoorbeeld: waar leeft hij van? Of hij nog steeds een uitkering heeft, hebben we niet kunnen achterhalen. Als we hem hadden zien wegrijden, waren we er wel even achteraan gegaan denk ik. Maar schaduwen, nee.’’

Zijn jullie niet bang dat dit verhaal de woede voedt, slapende honden wakker maakt en Van der Graaf in gevaar brengt?

Volkert van der Graaf tijdens een hardloopwedstrijd in Gelselaar (2018) © De Stentor

Ten Cate: ,,Hij heeft natuurlijk destijds zelf met de kort gedingen gezorgd voor media-aandacht.’’

Keukenkamp: ,,Bovendien doet hij, onder schuilnaam weliswaar, mee aan publieke evenementen zoals hardloopwedstrijden.’’

Ten Cate: ,,Maar we onderschatten de risico’s niet. We weten bijvoorbeeld dat er Facebookgroepen van mensen zijn die hem in de gaten houden.’’

Keukenkamp: ,,Als schrijver wil je je verhaal zoveel mogelijk inkleuren met details. Maar we zijn hier terughoudend mee geweest met het oog op de veiligheid van Van der Graaf.’’

Jullie zijn ook bij zijn familie en vrienden langsgegaan, waarom?

Ten Cate: ,,Ons doel was vaststellen of hij emigratieplannen heeft. We wilden iedereen spreken die daarvan af zou kunnen weten.’’

Keukenkamp: ,,Zijn familie heeft de pers nooit te woord gestaan. We wisten dat het lastig zou worden.’’

Schonden jullie hiermee niet hun privacy?

Keukenkamp: ,,Ook hier zijn we terughoudend geweest met het noemen van namen en het geven van details die hun privacy in gevaar brengen.’’

Ten Cate: ,,Van der Graafs minderjarige dochter hebben we bewust niet willen interviewen. Tegen andere familieleden en vrienden hebben we open kaart gespeeld. Direct gezegd dat we journalisten waren. Van der Graafs moeder was gepokt en gemazeld. Toen we haar spraken door de intercom van haar woning zei ze meteen: ‘geen commentaar’. Alsof ze dagelijks lastige journalisten te woord stond. We hebben brieven achtergelaten met vragen en onze motivatie, om de kans te bieden alsnog te reageren.’’

Jullie hebben lang onderzoek gedaan. Niet bang dat iemand anders er met de scoop vandoor ging?

Ten Cate: ,,Ja. Het had maar zo gekund dat iemand hem op de foto had gezet.’’

Keukenkamp: ,,We publiceren nu omdat het precies een jaar geleden is dat de rechter in kort geding bepaalde dat hij zich niet meer fysiek hoefde te melden. We zijn er tot het laatst toe druk mee geweest. Zo kregen we vorige week de toenmalige burgemeester van Apeldoorn te spreken. Er blijven natuurlijk altijd losse eindjes. We wachten bijvoorbeeld nog op de documenten van de gemeente Apeldoorn over Van der Graaf die we in februari via een WOB-verzoek hebben opgevraagd.’’