Die Zauberflöte back to basic: hoe twee regisseurs in een week een ‘nieuwe’ opera moesten maken

Het is dinsdagavond, 72 uur voor de première, en coregisseur Anne Slothouwer krijgt een appje. De bus van Phion staat op de A1 vast in een file die nog wel even kan duren. Het orkest arriveert naar verwachting een uur later dan gepland voor de doorloop, de vóórgenerale repetitie. Slothouwer zucht. Dit kan er ook nog wel bij. Alles lijkt tegen te zitten bij de voorbereiding van Die Zauberflöte. Het is een race tegen de klok om het maximale te halen uit een ‘uitgeklede’ opera.

Anne Slothouwer en Stan Geurts zouden de assistent-regisseurs zijn van regisseur Floris Visser. Die Zauberflöte, de meest geliefde opera van Mozart, zou een bijzondere, eigentijdse uitvoering beleven. Een groots opgezette enscenering, in een samenwerking van de Nederlandse Reisopera, Phion, Orkest van Gelderland en Overijssel, koor Consensus Vocalis en de Weense Volksoper. Maar het liep allemaal anders. De productie bleek in de oorspronkelijke uitvoering niet haalbaar. Aan Slothouwer en Geurts de taak om met de bouwstenen die wel beschikbaar ware alsnog een mooie productie op de planken te brengen.

Daar zaten ze vorige week achter een kop chocomelk, terwijl de rest van de crew de kroeg opzocht om de teleurstelling over het besluit weg te drinken. Hoe moesten de nieuwe eindregisseurs in acht dagen tijd een nieuwe versie van Die Zauberflöte uit de grond stampen? Kon dat wel: in zo weinig tijd een semi-concertante uitvoering produceren, met andere wetten en andere praktische omstandigheden? Het leek een onmogelijke opdracht, dachten Slothouwer en Geurts zelf soms ook.

,,Een semi-concertante wordt vaker opgevoerd, maar dan is het een bewuste keuze en is er veel meer tijd. Wij hadden maar vier repeteersessie van drie uur, plus twee doorlopen. Bovendien moesten we die kostbare tijd delen met de orkestrepetities. Dat vroeg van iedereen heel veel flexibiliteit en improvisatievermogen. Anne en ik moest op twee locaties tegelijkertijd repeteren”, schetst Geurts. ,,Gekkenwerk? Misschien wel. Maar we zeiden tegen elkaar: Lets do it! Niet doorgaan was geen optie.”

De regisseurs keken met een nieuwe, frisse blik naar de opera. Een andere uitvoering vroeg om tal van aanpassingen. Een voorbeeld. Omdat het orkest nu op het podium speelt, in plaats van in de orkestbak, hebben de zangers en de dirigent niet rechtstreeks oogcontact. Ze staan met de rug naar elkaar toe. Lastig, want een goede afstemming tussen zang en muziek is essentieel. Met extra monitoren moet dat euvel zijn verholpen. Slothouwer: ,,De zangers zullen wat vaker uit hun ooghoeken moeten kijken, maar dat komt goed. Er is op gerepeteerd. Ze vinden de dirigent wel.”

Die Zauberflote is een opera met veel dialogen. Door de theatrale setting merk je daar als publiek niet zoveel van. Maar het ontbreken van decors en kostuums verandert de zaak. ,,Het zou te veel een opeenvolging van plaatjes met sprekende mensen worden”, aldus Geurts. Voor de regisseurs reden om met de stofkam door het script te gaan en een aantal dialogen te schrappen.

Er moest een nieuw lichtplan komen. Slothouwer: ,,We hoeven nu niet een hele set uit te lichten. Toch is licht misschien wel belangrijker dan in de oorspronkelijke uitvoering. Het is het enige theatrale middel dat je hebt, nu er geen decors en kostuums zijn.”

De kostuumafdeling moest op stel en sprong alternatieve kleding kopen en vermaken, nu er geen theaterkostuums beschikbaar waren. Het betekent dat er zelfs kort vóór de doorloop van dinsdagavond nog een knoop moet worden doorgehakt. Zangeres Sophie Theodorides, die de Koningin van de Nacht speelt, showt op het podium het setje dat ze zojuist heeft uitgezocht. De regisseurs schudden hun hoofd. Deze jurk is het nét niet. Heeft te veel weg van concertkleding. Te opvallend.

De drie slaven uit het verhaal zijn in de operaversie van Floris Visser mijnwerkers geworden, die met hun kolenwagen het podium opkomen. De nieuwe regisseurs hebben er noodgedwongen gewone werklieden van gemaakt, gekleed in stofjassen. De poorten van de drie tempels van de wijsheid, de natuur en het verstand worden nu verbeeld door drie stoelen, de enige rekwisieten van de versoberde opera.

Geurts: ,,Het is geen volledig aangeklede versie, maar wel een ontzettend aangeklede versie geworden. De focus ligt nu meer op de muziek. Het podium wordt grotendeels ingenomen door orkest en koor. Het publiek krijgt dus een enorme bak muziek over zich heen. Maar het is geen concert, het is een semi-concertante. De zangers staan dichter bij het publiek en moeten meer uit zichzelf halen. Maar we hebben gemerkt dat er ontzettend veel energie zit in deze groep.”

Die Zauberflöte (Nederlandse Reisopera, Phion, Consensus Vocalis): 20 en 22 januari in het Wilminktheater in Enschede, daarna o.a. in Arnhem (2 februari), Zwolle (9 en 11 februari) en Apeldoorn (14 februari).