Enschede komt er niet best af in Max-documentaire: ‘Bij een klein, zeer menselijk falen, is steevast de consequentie: alles terugbetalen’

De programmamakers onderzochten hoe de fraudejacht van de overheid de afgelopen jaren doorsloeg. De toeslagenaffaire is het bekendste voorbeeld, en twee slachtoffers doen daarover hun verhaal. Maar uit de documentaire blijkt dat het wantrouwen tegen de burgers niet alleen bij de Belastingdienst zit. Ook bij gemeenten is het diep geworteld, en de consequenties voor individuele burgers zijn soms huiveringwekkend. Omroep Max vond ook een aantal bestuurders die daartegen in opstand kwamen. 

Zo greep burgemeester Tjeerd van der Zwam van Heerenveen hoogstpersoonlijk in toen hij hoorde over de absurd zware straf die een kwetsbare inwoonster kreeg opgelegd, vanwege de hulp die haar ouders haar hadden geboden terwijl ze een uitkering kreeg. Ze hoefde het teruggevorderde bedrag niet terug te betalen. Volgens Van der Zwam helpt een keiharde letterlijke uitvoering van de Participatiewet  mensen eerder de afgrond in dan dat het mensen laat participeren. „Wat toch de bedoeling was.”

Enschede is in de documentaire het andere uiterste. Inwoner René Beunders, bekend van de stichting Sociaal Hart Enschede, doet uit de doeken hoe hij en zijn vriendin al veertien jaar in angst leven voor de controleurs van de gemeente. Ze hebben namelijk beiden een uitkering en wonen apart. Maar te vaak contact kan betekenen dat de gemeente vindt dat ze een gezamenlijke huishouding voeren, en dat leidt ongetwijfeld tot terugvordering en boetes. Ze zien elkaar daarom slechts twee keer per week. „Ik heb niet de vrijheid die iemand zonder uitkering heeft", concludeert Beunders.

Enschede staat bekend om haar harde uitvoering van de Participatiewet. Hoogleraar Gijsbert Vonk doet daar momenteel onderzoek naar, in opdracht van de gemeenteraad. Ook hij komt in de documentaire aan het woord en hij vergelijkt het Enschedese beleid met de Toeslagenaffaire: „Wat terugkomt in de gesprekken is de onevenredigheid van het terugvorderingsbeleid. Bij een klein, zeer menselijk falen, is steevast de consequentie: alles terugbetalen, met volledig terugwerkende kracht. En je wordt bestempeld als fraudeur. Dat lijkt op die toeslagenaffaire. En dat is een praktijk waarvan ik denk: dan moet je toch eens kijken of dat beter kan."

De aflevering ‘De verdachte burger’ in de serie Hollandse Zaken is zaterdagavond rond 20.35 uur te zien bij Omroep Max op NPO 2.