Veertigplussers trager in het begrijpen van figuurlijke uitdrukkingen

La Roi onderzocht voor haar promotie aan de Rijksuniversiteit Groningen hoe taalverwerking verandert bij het ouder worden. Het gaat daarbij om uitdrukkingen die zowel een figuurlijke als een letterlijke betekenis hebben.

,,Omdat je deze uitdrukkingen op twee manieren kunt interpreteren, is het nodig dat je brein de letterlijke betekenis onderdrukt, zodat het de figuurlijke betekenis kan accepteren”, legt La Roi uit. ,,Tijdens ons onderzoek kwamen we erachter dat dat proces langzamer gaat naarmate je ouder wordt.” De onderzoeker voegt daar nog wel aan toe dat dit niet direct hoeft te leiden tot problemen in taalbegrip. Bovendien compenseert de taalervaring van ouderen mogelijk de achteruitgang in algemene mentale vaardigheden die een rol spelen in taal. ,,Dat is een positieve boodschap als het gaat om ouder worden.”

Gedragsdeskundige Hanneke de Bruin sluit zich daarbij aan. ,,De elasticiteit van het brein neemt af naarmate we ouder worden. Willen we op onze ouder dag alles nog kunnen bijhouden dan zullen we ons brein moeten blijven trainen. Zeker voor de mensen die weinig met taal doen is de kans groot dat hun taalbegrip steeds verder achteruit gaat. Iemand die voor het laatst op school met taal bezig was en voor zijn werk niet veel hoeft te lezen traint zijn taalvaardigheid nauwelijks.”

De groep mensen die niet goed kan lezen en schrijven is al jaren zeer omvangrijk. In Nederland gaat het om 2,5 miljoen mensen. ,,Los van leeftijd zijn er dus ook heel veel mensen die überhaupt niet goed meekomen als het om taal en het verwerken van bepaalde uitdrukkingen gaat. Dat gaat ook op voor het verwerken van figuurlijke uitdrukkingen”, denkt De Bruin.

De overheid houdt hier rekening mee en probeert in duidelijke taal te communiceren. Toch sluipt er met enige regelmaat beeldspraak in campagnes. Zo werd er afgelopen kerst een campagne gelanceerd waarin aandacht werd gevraagd voor het belang van afstand houden tijdens de feestdagen. ,,We zagen iemand in een rode trui die te dicht naast iemand in een groene trui ging staan, waarop de groene trui rood kleurde. Zo’n boodschap waarbij het coronavirus als een trui wordt voorgesteld vraagt veel verbeeldingskracht en zal voor veel mensen lastig te volgen zijn geweest. Net zoals de uitspraak ‘corona viert de feestdagen met ons’. Dit is geen neutraal taalgebruik.” 

Dat de effecten van ouder worden op de taalverwerking al vanaf 40 jaar zichtbaar worden, had La Roi niet verwacht. ,,Maar er zijn wel degelijk dingen die je kunt doen om dit proces tegen te gaan. Ga meer met taal aan de slag door bijvoorbeeld meer te lezen, dat kan helpen bij het leren en begrijpen van bepaalde uitdrukkingen.”

Daarnaast blijft het belang dat ook de overheid haar manier van communiceren blijft aanpassen. Op deze manier wordt voorkomen dat een deel van de bevolking zich niet begrepen en gehoord voelt. Als dat wel het geval is heeft dat niet alleen gevolgen voor hun persoonlijke leven, maar ook voor hun plek in de maatschappij.

Wat La Roi betreft voorziet haar onderzoek in een behoefte. ,,Doordat we nu weten dat het minder snel verwerken van taal al speelt vanaf veertig jaar kunnen we hier rekening mee houden en voortaan ook volwassenen van middelbare leeftijd meenemen in dergelijke onderzoeken.”

Daarnaast blijft het volgens De Bruin ook belangrijk om rekening te houden met minder taalvaardige mensen met een jongere leeftijd. ,,Maar het blijft voor iedereen belangrijk de hersenen te blijven trainen en stimuleren. Dat kun je doen door iets nieuws te leren. Ga muziek maken, een taal leren. En blijf vooral in beweging”, tipt gedragsdeskundig De Bruin.

.