Meer dan duizend jaar vervoer in de Achterhoek
LOCHEM/ZUTPHEN - Rijden er bussen en treinen in de Achterhoek dan?' Het zou zomaar een grapje van een Randstedeling kunnen zijn.
Delen per e-mail
Bewoners en bedrijven in de streek klagen nog wel eens over de bereikbaarheid van dit deel van het land. Zij willen meer wegen om de leefbaarheid in de steden en dorpen te waarborgen.
Deze Achterhoekers zullen jaloers zijn op hun voorvaderen. De streek kent namelijk een rijke geschiedenis die tot ruim duizend jaar terug gaat als het gaat om vervoer. Over de hanze, hessenwegen en een uitgebreid tramspoornetwerk.
De eerste eeuwen na Christus werd er eigenlijk weinig vervoerd in dit gebied, vertelt Lochemer Focko de Zee van het Historisch Genootschap Lochem-Laren-Barchem. "Dat was ook niet nodig", vertelt hij. "De mens van toen zorgde helemaal voor zichzelf."
Met de stichting van kloosters rond het jaar 800 kwam er pas de behoefte om van A naar B te gaan. Karel de Grote schonk grote stukken grond aan de abdijen als dank voor het kerstenen van het volk. "Ook boeren stonden land af om in de hemel te komen", vertelt De Zee.
Het klooster van Fulda (in de Duitse deelstaat Hessen) bezat in deze regio grote lappen landbouwgrond. Nieuwe technieken zorgden voor een grotere graanproductie. "Boeren oogstten daardoor meer voedsel dan ze zelf nodig hadden. Het overschot konden de kloosters verkopen." Met karren werd het graan naar de oevers van de IJssel gebracht. Drie keer per jaar werd de handelswaar opgehaald met pramen (afgeleid van vikingschepen) en naar Zutphen en Deventer gebracht.
Later sloten deze steden zich aan bij het het handelsverbond Hanze en daardoor kreeg het vervoer over water een grote impuls. "Dit was heel erg belangrijk voor de streek die we nu als de Achterhoek kennen", vertelt De Zee. Om grotere hoeveelheden goederen te vervoeren moesten er wel grotere boten komen. Het scheepstype kogge was net als de praam afgeleid van een vikingschip, maar had een grotere capaciteit.
Handelswaar ging via de IJssel vanaf hier naar onder andere Scandinavië en vanuit het noorden kwamen producten zoals haring deze kant op. Vooral in de Zutphense 'bijstad' Lochem had de vis gretig aftrek. "Soldaten die gelegerd waren in Lochem waren destijds verplicht om zes haringen per dag te eten."
Vanaf 1660 doorkruisten ook belangrijke handelswegen over land de Achterhoek, de zogeheten Hessenwegen. Stoere en sterke kerels kwamen met paarden en grote houten wagens vanuit het Duitse Hessen over de Lebbinkbrug in Borculo deze regio binnen. In Lochem trokken de konvooien over het zandpad dat nu nog steeds Hessenweg heet. Zorgresidentie Villa de Luchte die aan deze voormalige handelsroute ligt, biedt vanaf maart onderdak aan welgestelde demente ouderen, in de zeventiende eeuw had de toenmalige herberg een andere doelgroep: de 'hessenkeerls' en 'kiepkeerls' brachten er de nacht door. Ze vervolgden hun weg via de Velhorst en kwamen bij de Spittaalstraat Zutphen binnen. Vanaf daar trokken ze verder richting Amersfoort vanwaar de handel verscheept werd naar Amsterdam.
Behalve de Hessenweg in Lochem lieten de handelaren uit het Duitse gebied ons nog meer na. Zij introduceerden bijvoorbeeld de 'Achterhoekse' blauwe boerenkiel. En onder andere de families Brenninkmeijer (C&A), Peek en Cloppenburg stammen af van de Hessen.
Terug naar het water. De IJssel is nu nog steeds een belangrijke waterweg in deze regio. Daar kwam begin twintigste eeuw het Twentekanaal bij. Maar in een verder verleden was er ook scheepvaart op de kleinere rivieren de Berkel en de Slinge. Wel op veel kleinere schaal natuurlijk. Niet gek als je bedenkt wat een moeite je moest doen als jouw zomp vast liep in het laagstaande water van de Slinge. Een dam bouwen kostte een dag, vervolgens moest je nog een dag wachten tot het water hoog genoeg stond. Na het doorbreken van de dam kon je anderhalf uur varen en vervolgens moesten dezelfde handelingen worden herhaald.
Scheepvaart op de Berkel was eveneens geen succesverhaal. Vanaf 1318 voeren er schepen op de rivier. De Berkelcompagnie investeerde in de zeventiende eeuw fors om de waterweg beter bevaarbaar te maken. "Het is echter nooit een winstgevende handelsroute geworden. In 1870 zegde men de scheepvaart vaarwel en vanaf toen diende de Berkel als afvoer van water van het land."
Succesvoller dan de Berkelcompagnie waren de particuliere trammaatschappijen die vanaf 1880 als paddestoelen uit de grond schoten. Maar liefst twaalf waren er in de Achterhoek. Ook voor de industrie was de komst van met name de stoomtram belangrijk. Zo werd leerlooierij Naeff uit Lochem met dat vervoersmiddel bevoorraad.
Ook de Achterhoekse burgers waren dankzij de trammaatschappijen bijzonder mobiel. In de meeste dorpen en steden kwam er minstens om de twee uur een tram voorbij. Het bedrijf Gelderse Tramwegen (GTW) was zelfs voor landelijke begrippen vernieuwend, vertelt De Zee. "Het was in 1935 het eerste bedrijf dat conductrices inzette om vervoersbewijzen te controleren."
Ook was deze regio al vroeg aangesloten op het spoor. In 1865 werd begonnen met de aanleg van het spoor van Arnhem naar Oldenzaal, waar ook de stations van Zutphen en Lochem aan liggen. Zutphen werd in 1878 via rails verbonden met Apeldoorn en Winterswijk. Nog steeds rijden er treinen op deze trajecten.
De tram is echter uit het Achterhoekse straatbeeld verdwenen met de komst van de auto. Een aantal van de tramlijnen is vervangen door buslijnen. Zoals de lijn 56 waarop streekvervoerder Syntus van Borculo naar Deventer rijdt.
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
PREMIUM
Hoge opkomst briefstemmers in Oost-Nederland: nieuwe procedure redt honderden ‘foute’ stemmen
In Oost-Nederland gaat het percentage briefstemmers ruim boven de verwachte 33 procent uitkomen. In een flink aantal gemeenten staat de de teller al tussen de veertig en vijftig procent, zo blijkt uit onderzoek van de Stentor. -
PREMIUM
Zelfs verkeersles ouderen gaat in Zutphen, Lochem en Voorst nu online: ‘Animo hier groter dan in het westen’
Een online opfriscursus over de verkeersregels voor ouderen. Is dat wel de juiste doelgroep om via de computer te benaderen? ,,Het is even niet anders”, zegt Rob Stomphorst van Veilig Verkeer Nederland. ,,Corona dwingt ons om deze groep op een andere manier te benaderen.” Lochem, Voorst en Zutphen krijgen samen de primeur in deze regio op 15 april. -
PREMIUM
Vraag bij het nieuws: kunnen we tijdens het wandelen zomaar op een oude bom stappen?
Steeds vaker vinden mensen bommen en granaten uit de Tweede Wereldoorlog. Hoe kan dat? En kunnen we nog wel veilig het bos in? Majoor Peter (achternaam bekend bij de redactie) denkt van wel. ,,Maar houd uw kinderen in de gaten.’’ -
PREMIUMUPDATE & VIDEO
Sportvliegtuig stort neer op akker bij Epse, Johan ziet het gebeuren: ‘Er was iets helemaal niet goed’
Een sportvliegtuig is aan het einde van de middag neergestort op een akker aan de Dortherweg bij Epse. De piloot, die alleen in het toestel zat, is door het ambulancepersoneel behandeld en naar het ziekenhuis gebracht. Omwonende Johan Schoneveld zag het ongeluk met eigen ogen gebeuren. ,,Ik schrok en dacht meteen: dit gaat niet goed.” -
PREMIUM
Sneeuw en vorst: dit is waarom aspergetelers geen fan zijn van het winterse weer
Na een zonnig einde van maart is de maand april de afgelopen dagen begonnen met sneeuw en vorst. Die combinatie betekent slecht nieuws voor aspergetelers. De schade aan het witte goud valt nu nog mee, maar de vorst is nog niet voorbij.
-
PREMIUM
Plannen voor groot zonnepark op ‘lelijkste stukje’ van Landgoed Ampsen: ‘Alleen treinreizigers zullen er iets van zien’
Landgoed Ampsen wil in samenwerking met Kronos Solar een zonneweide van bijna 14 hectare bouwen langs de spoorlijn in Lochem. Een goede locatie, meent landgoedeigenaar Marc van Weede. ,,Het ligt tegen het industrieterrein van Lochem aan en onder hoogspanningskabels. Behalve de treinreizigers zullen niet veel mensen de zonnepanelen zien.’’ -
PREMIUMVIDEO
Een boottochtje met schipper Jacques Herb, het kan binnenkort in Deventer: ‘Zingend? Ja hoor... Maaa-nu-weelaaa!’
Jacques Herb heeft veel met water en varen. De koning van het levenslied - die sinds de zomer van 2019 in Epse woont - ging als jong ventje al bij de scheepvaart. Gitaartje mee, de wereld rond. Nu is Jacques 74. En gaat hij weer varen. Als schipper bij Havensloep Deventer. Over een week of drie vaart de zanger toeristen door het Havenkwartier en over de IJssel. Zingend, als het even kan. -
PREMIUM
Net wel of net niet: VVD'er Erik Haverkort uit Eefde staat met één been in de Tweede Kamer
Het spant erom. Erik Haverkort (48) uit Eefde zou de komende vier jaar zomaar eens een Tweede Kamerzetel kunnen innemen. Zeker weet de VVD’er het voorlopig nog niet, want zijn partij komt - voor hem - net vijf zetels tekort.