‘Kabinet onderschat het nut van zoveel mogelijk testen’

Dr. David Nabarro van de Wereldgezondheidsorganisatie deed een jaar geleden de oproep: Stop het gebruik van de lockdown als methode om het coronavirus onder controle te krijgen. Naast het verkrijgen van een hoge vaccinatiegraad, zouden landen hun energie moeten steken in het vergroten van de testcapaciteit, bron- en contactonderzoek en de naleving van de basismaatregelen - voor iedereen. Lockdownmaatregelen vormen een 'back-upplan' om het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames tijdelijk de kop in te drukken, maar zijn geen duurzame methode om het virus in te dammen.

Door de opkomst van de omikronvariant was het kabinet helaas genoodzaakt om een harde lockdown in te voeren. De omikronvariant is minder gevoelig voor de bestaande vaccins dan de deltavariant.

Ook boosters brengen de bescherming tegen infectie vermoedelijk niet volledig terug tot het oude niveau. Toch debatteert de Tweede Kamer deze maand over het invoeren van '2G' (het alleen toegankelijk maken van locaties waar veel mensen bij elkaar komen voor mensen die gevaccineerd of genezen zijn) en het invoeren van een 3G-coronatoegangsbewijs voor onderwijs en werk.

We zien echter dat de bescherming tegen een infectie door vaccinatie of een eerdere infectie in de tijd afneemt en gevaccineerden in toenemende mate kunnen bijdragen aan de verspreiding van het virus. Uit de eerste onderzoeken blijkt dat dit in verhoogde mate geldt voor mensen die besmet worden met de omikronvariant. Hiermee kan de effectiviteit van coronatoegangsbewijzen, op basis van 3G of 2G, in hogere mate worden betwijfeld.

In het maatschappelijke en politieke debat blijven nut en noodzaak van testen op dit moment onderbelicht terwijl het inzetten van een fijnmazige teststructuur een cruciaal onderdeel vormt van de zogenaamde 'dijkbewaking' tegen het coronavirus in de fase na de lockdown.

Volgens de laatste gedragscijfers van gezondheidsinstituut RIVM ontvangt na een positieve testuitslag maar liefst 97 procent van de mensen geen visite en gaat 67 procent van de huisgenoten van een positief geteste niet meer naar buiten. Weten of je wel of niet besmet bent met het coronavirus heeft dus een enorme impact op gedrag en daarmee op de verspreiding van het virus.

Door de opkomst van de omikronvariant zou het kabinet zich moeten realiseren dat het verstandiger is om in te zetten op het reduceren van besmettingen door vollediger inzet op (zelf)testen en het bron- en contactonderzoek. Naast de basismaatregelen, het verhogen van de vaccinatiegraad en toedienen van boosters vormt testen, traceren, en isoleren het beste middel om besmettingen, een stijgend aantal ziekenhuisopnames en daarmee verdergaande maatregelen te voorkomen.

Testen wordt als gevolg van eerdere beleidskeuzes helaas te weinig ingezet als een preventief screeningsinstrument. De suggestie dat onze testinfrastructuur dat niet aan kan, is een snelle, maar oppervlakkige conclusie.

De GGD vraagt om opschaling van de PCR-testcapaciteit en commerciële teststraten kunnen daarbij helpen, evenals 'Testen voor toegang' met antigeen testen. Voor een preventief doel zijn antigeen sneltesten ook geschikt.

Momenteel is iets meer dan de helft van de positieve testuitslagen bij de GGD een bevestigingstest, nadat mensen al een positieve uitslag hadden van een zelftest. Dit toont het grote draagvlak voor het (zelf) uitvoeren van antigeentesten. De RIVM-gedragsunit en het Outbreak Management Team raadden vorige maand daarom aan om zelftesten gratis te maken.

De huidige GGD PCR-test blijft het ideale instrument voor testen bij klachten. In alle andere gevallen kan een antigeensneltest als een goed alternatief dienen. Die is veel laagdrempeliger van opzet en wel degelijk te realiseren. Het effect van antigeentesten is groot: de kans dat op een locatie, waar een antigeensneltest vereist is, een besmettelijk persoon binnenkomt, neemt tot 90 procent af.

Wat onderschat lijkt te worden door voorstanders van 2G/3G, is de bijdrage van superspreaders op het aantal besmettingen bij evenementen. De kans op gevaccineerde superspreaders die niet-getest zijn, is veel groter dan de kans op negatief geteste ongevaccineerde superspreaders. Testen zijn namelijk het meest betrouwbaar als mensen veel virus bij zich dragen. Besmette gevaccineerden of mensen met een herinfectie hoeven op dit moment onder het 2G/3G beleid niet te worden getest, waardoor potentiële superspreaders zonder test toegang krijgen tot een evenement.

Nederland zou een voorbeeld moeten nemen aan een land als Denemarken, dat met een zeer hoge vaccinatiegraad wereldwijd vooroploopt, maar ook ten aanzien van het laagdrempelig testen een uitstekende infrastructuur heeft opgezet. Het land koos er voor om eerder te boosteren en veel meer te testen. In de afgelopen weken waren er dagen waarin bijna 10 procent van de complete bevolking zich in een dag liet testen. Mede hierdoor is de uitgangssituatie in Denemarken tijdens de omikrongolf veel gunstiger dan in Nederland.

In plaats van zich vooral te richten op het beperken van toegang tot sectoren voor ongevaccineerden, of hen te vragen om negatieve testuitslagen voor werk en onderwijs, zou het kabinet zich meer moeten inzetten voor de gecombineerde aanpak van een hoge vaccinatie- en boostergraad, aanhouden van de basismaatregelen en vooral zoveel mogelijk en zonder kostendrempel inrichten van een laagdrempelige testinfrastructuur.

Arts-microbioloog Bert Mulder (CWZ Nijmegen), internist-infectioloog Chantal Bleeker-Rovers (Radboudumc), modelleur infectieziekten Marino van Zelst (Wageningen Universiteit), klinisch viroloog Bert Niesters (UMC Groningen).