Hoeveel mag een bank van ons weten om witwassen te bestrijden? Kamer twijfelt

De bedoeling was: een vriendelijke wet om een einde te maken aan de 16 miljard euro (!) die criminelen jaarlijks stallen bij banken en zo witwassen. Maar de kritiek op de wet is fors: álle banktransacties van Nederland boven de 100 euro zouden door de wet in een database komen, waardoor ‘ongekende massasurveillance’ dreigt. Door het ‘bancaire sleepnet’ zou de privacy van burgers in het geding komen.

Donderdag boog de Tweede Kamer zich over de dilemma’s van de wet. De wil om iets aan het witwassen te doen, is namelijk groot. Nu al kost de opsporing banken 1,4 miljard euro per jaar, en het lukt niet eens altijd. Justitie legde in 2018 nog een recordboete op aan ING, van 775 miljoen euro, omdat de witwasaanpak onvoldoende was.

Luister ook naar onze podcast Politiek Dichtbij, en abonneer je via Spotify of Apple:

Zonder banken zijn criminelen nergens: op enig moment moeten zij hun cash omzetten in giraal geld. Nu ‘shoppen’ ze nog bij banken, door verschillende rekeningen bij diverse banken te openen, en blijven ze (te) lang onopgemerkt. Punt is wel: ga je álle ongewone transacties bekijken, dan val je ook geregeld burgers lastig. En het levert de banken veel werk op.

De facto is het wetsvoorstel als volgt: contante transacties tussen burgers en bedrijven boven de 3.000 euro worden verboden. Nu is dat maximum 10.000 euro. De maatregel zou criminelen dwarszitten: ze kunnen hun criminele geld niet contant omzetten in bijvoorbeeld een auto en doorverkopen via een betaalrekening (witwassen).

Maar het andere aspect ligt gevoeliger: het plan om de vijf grootste banken in ons land gegevens te laten uitwisselen bij ‘ongebruikelijke’ transacties boven 100 euro. Banken kunnen dan transacties van klanten die bij meerdere banken een rekening hebben, naast elkaar leggen. Dat kan helpen om te ontdekken of een crimineel bijvoorbeeld aan het ‘smurfen’ is: kleine bedragen op rekeningen bij meerdere banken wegzetten. Ofwel: banken kunnen patronen gaan zien en elkaar waarschuwen als aan klanten ‘risico’s’ kleven.

Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), een belangrijk kabinetsadviseur, is de wet een ‘onrechtmatige inmenging in de grondrechten van burgers’. ,,Zoals het wetsvoorstel er nu ligt, kunt u het eigenlijk niet aannemen”, aldus Aleid Wolfsen.

De AP vreesde eerder nog voor ‘ongekende massasurveillance’. Na die kritiek paste het kabinet het voorstel aan. Aanvankelijk was het plan dat van burgers ook bijzondere persoonsgegevens worden opgeslagen. Denk aan de betaling van medische rekeningen, boetes, lidmaatschapsgeld van een politieke partij, uitgaven in het casino, een seksclub of de coffeeshop. Daar kwam het kabinet van terug: alleen het rekeningnummer mag nog worden gedeeld tussen banken, de gegevens worden ontdaan van de naam van de klant.

Let wel: banken monitoren nu al alle betalingen, echt vanaf 1 cent. Toch is de AP niet overtuigd. Als er ‘centrale controle’ komt wordt een gevaarlijk pad opgegaan, is de vrees.

Ook in de Tweede Kamer is er twijfel. Na het debacle van de Toeslagenaffaire is men o zo voorzichtig. De burger die ten onrechte een rood vinkje achter zijn naam krijgt, kan namelijk lelijk vermalen worden in het overheidssysteem. En de database komt ook nog eens in handen van de banken, niet eens van de overheid zelf.

,,Hoe voorkomen we dat het niet hersteld kan worden als je ooit in het verkeerde bakje terechtkomt?”, vraagt Steven van Weyenberg (D66) zich af. ,,Als er een fout wordt gemaakt, kan dat verstrekkende gevolgen hebben”, aldus Kamerlid Olaf Ephraim. Kan een ‘onterechte verdachte’ dan nog wel zonder al te veel hinder bankieren? ,,Een worsteling”, aldus Pepijn van Houwelingen (FvD). ,,Hoeveel privacy leveren we in, in ruil voor het aanpakken van witwassen?”, wil Mahir Alkaya weten (SP).

Maar Medy van der Laan, voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken, wijst erop dat elke transactie die burgers doen nu al volgens algoritmes wordt bekeken. Alleen doen banken dat voor zichzelf en werken ze niet samen. ,,Nu vragen we: kunnen we het efficiënter doen?”

De Tweede Kamer gaat er nog even op kauwen, een debat volgt pas volgende maand. ,,Maar u staat voor een moeilijke afweging”, erkende Thom de Graaf van de Raad van State.

Bekijk hier al onze video’s over de politiek: