Nieuwe antiwitwaswet kost jonge bitcoinbedrijven de kop: ‘Het doet echt zeer’

De nieuwe wet brengt een aantal ingrijpende wijzigingen aan in de al bestaande wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Daarmee gaat Nederland, mede op aandringen van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB), nog een stukje verder dan de recent opgestelde Europese Richtlijn AMLD5 (anti money laundering directive), waarop de nieuwe wet gebaseerd is. De Raad van State en een aantal politici uitten stevige kritiek op het wetsvoorstel van de Minister van Financiën. Met name de vergunningsplicht voor bitcoinbedrijven stootte de eerder genoemde partijen tegen de borst. Het systeem zou namelijk in strijd zijn met de eerder opgestelde Europese Richtlijn, zo betoogde de Raad van State. 

Minister Hoekstra deed hierop een minimale aanpassing in zijn wetsvoorstel: het woord ‘vergunning’ werd vervangen door ‘registratie’, zoals werd gevraagd in de Europese richtlijn. De regels en de daarbij komende kosten voor bedrijven bleven onveranderd. Kamerleden Alkaya (SP) en Van der Linde (VVD) waarschuwden de Minister middels een motie dat de hoge kosten in de wet niet zouden mogen leiden tot het verdringen van kleine ondernemers. 

Afgelopen maand kwam de wet ook succesvol door de Eerste Kamer. Alleen de PVV en de Fractie-Otten stemden tegen. Ruben Waterman (28), oprichter van bitcoinbedrijf Bittr, zat aan zijn beeldscherm gekluisterd tijdens dat laatste debat. ,,Een aantal senatoren stelden kritische vragen, maar de minister kwam er gemakkelijk vanaf.”

Het bedrijf van Waterman liet zijn klanten sinds april 2018 op een simpele manier in bitcoin sparen. Een banktransactie naar het rekeningnummer van Bittr werd direct omgezet in bitcoin en verzonden naar een vooraf opgegeven bitcoinadres. De eenvoud van de onderneming leverde Waterman al snel klanten op in heel Europa. De aanpassing van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme gooide echter roet in het eten van de ondernemer. Waterman besloot het daaropvolgende weekend de stekker uit Bittr te trekken. Het bedrijf kon onder de nieuwe wet niet door.

,,Het doet echt zeer”, vertelt de ondernemer aan de telefoon. ,,Als je noodgedwongen moet stoppen met je eigen bedrijf dat veel emotionele waarde heeft is dat gewoon heel erg vervelend.” Door de wetswijziging kwam Waterman met zijn bedrijfje (waarvan hij de enige werknemer was) voor torenhoge kosten te staan. Mede door de hoge kosten zag hij geen andere oplossing dan te stoppen met Bittr. En hij is niet de enige ondernemer die deze beslissing de afgelopen tijd heeft moeten nemen. Inmiddels staat de teller op twaalf Europese bitcoinbedrijven die door de nieuwe wet het bijltje erbij neergooien. Nog eens twee bedrijven, waaronder het grote Nederlandse handelsplatform Deribit, verkassen naar Panama. De ondernemers hebben niet alleen last van de kosten die de wet met zich meebrengt, maar willen ook niet allemaal voldoen aan de grote hoeveelheid nieuwe regels die hun verplicht meer gegevens van klanten te verzamelen.

Dat geldt ook voor Waterman, die er met Bittr expliciet voor koos om de registratie voor het sparen in bitcoin zo simpel mogelijk te houden. Hij vertelt: ,,Vanaf het eerste moment wilde ik de gegevens van mijn klanten al niet in mijn bezit hebben. De identiteit van de klant was namelijk al bekend bij zijn of haar bank. Het gevaar van een datalek ligt altijd op de loer, zoals we al eerder hebben gezien in de bitcoinwereld.”

Waterman verwijst daarbij naar een mogelijk datalek bij handelsplatform Binance. In augustus 2019 kwamen de gegevens van vermoedelijk 60.000 klanten op straat te liggen. Handelaren op Binance moeten zich onder meer identificeren met hun paspoort of ID-kaart en worden gevraagd een selfie te delen. 

De nieuwe antiwitwaswet is ook niet ontworpen op eenmanszaken, betoogt Waterman. ,,Ik had voor Bittr dan mijn eigen compliance officer moeten worden, wat ik natuurlijk niet kan rijmen met het feit dat ik de enige aandeelhouder én werknemer ben. Mijn eigen werkzaamheden controleren op overeenstemming met de wet gaat natuurlijk lastig. En voor het aannemen van een (parttime) compliance officer was Bittr niet groot genoeg. Kleine bitcoinbedrijfjes worden op deze manier behandeld als een bank en dat maakt het voor ons onmogelijk om nog verder te kunnen.”

De ingrijpende gevolgen voor bitcoinbedrijven komt niet helemaal uit de lucht vallen. Al sinds het opstellen van de Europese richtlijn AMLD5 waarschuwt de gemeenschap rond de belangrijkste digitale munt voor een braindrain uit Nederland; het vertrek van intellectuelen en daarmee ook innovatie. De noodkreet van de sector leek het ministerie niet te bereiken, want de (bijvoorbeeld) hoge toezichtskosten bleven onveranderd. 

De situatie was voor Tweede Kamerlid Alkaya reden om na zijn motie van vorig jaar kamervragen te stellen over de bedrijven die noodgedwongen moeten sluiten door de hoge toezichtkosten. Voor Waterman zou een eventuele wetswijziging te laat komen, zijn bedrijf is definitief verleden tijd. ,,Ik ben mijn bedrijf ooit begonnen als hobby en langzaam ging er meer tijd en moeite inzitten. De nieuwe wwft heeft voor mij al het plezier uit ondernemen gehaald. In de toekomst zou ik graag een bitcoin-only bedrijf opzetten, maar ik hoef niets meer te maken te hebben met banken of de toezichthouder.”