‘Gratis geld!’: Hoe onze hersenen ons toestaan die nutteloze aankoop te doen

Hoera, de belastingteruggave is binnen! Gratis geld! Grote kans dat je het van jezelf wel mag besteden aan iets luxe, om jezelf te verwennen. Wel vreemd: je hebt het zelf voorgeschoten uit je loon. Was het destijds op je loonstrookje gestort, dan had je het waarschijnlijk veel soberder uitgegeven.

Amerikaanse gedragseconoom Richard Thaler deed hier onderzoek naar en ontdekte dat mensen ‘mentale rekeningen’ bijhouden. Net zoals je vroeger spaarpotjes had met gleuven voor huishouden, gas-licht en vakantie, zo verdelen we ook in ons hoofd ons geld.

Thaler stelde proefpersonen de volgende vraag: ‘Je gaat naar de bioscoop en hebt een kaartje gekocht van 10 euro. Bij de deur blijkt dat je het kaartje kwijt bent. Koop je een nieuw kaartje?’ Veel mensen vonden dit zonde, slechts 46 procent van de ondervraagden koopt een nieuw kaartje. Maar dat veranderde als Thaler zijn vraag aanpast: ‘Je gaat naar de bioscoop en bij de kassa blijkt dat een tientje uit je portemonnee is verdwenen. Koop je een kaartje van 10 euro?’ In dit geval doet 88 procent van de onderzoeksgroep dit.

Wat is nou het verschil? In allebei de gevallen ben je een papiertje kwijt dat 10 euro waard is. Maar in het eerste geval voelt het alsof je twee keer 10 euro uitgeeft aan de mentale rekening ‘bioscoop’. Een kaartje kost dan 20 euro en dat vinden we veel te duur. In het tweede geval ben je geld kwijtgeraakt dat nog geen bestemming had, het zat in de mentale rekening ‘uitgaven’, waarin al het geld op je betaalrekening zit. Dat heeft niks te maken met het bezoekje aan de bioscoop.

Oh oh, wat zijn we toch raar. Of toch niet? We moeten met onze zuurverdiende centen zoveel soorten rekeningen betalen, wanneer we ons geld opdelen in mentale rekeningen, wordt het behapbaar. Stel je voor dat je bij elke kop koffie moet gaan nadenken of je deze maand dan nog wel je huur of hypotheek kan betalen. Beter oormerk je je geld en maak je potjes aan. Wil je je belastinggeld niet zomaar verbrassen? Stop het dan snel in een (digitaal) spaarpotje voor die verre vakantie of cursus. Dan verdwijnt het niet per ongeluk in grappige hebbedingen of kleding die je toch niet draagt.

Meer weten over psychologie en werk? Lees Chantals boeken Waarom perfectionisten zelden gelukkig zijn, 13 tips tegen perfectionisme (2021) en Ons feilbare denken op het werk (2018).

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: