Stapte jij vanmorgen met een rotgevoel uit bed? Dit is waarom

Wie ruzie heeft met zijn partner, heeft doorgaans de volgende dag een beetje spijt. Waar maakten we ons in vredesnaam druk om? Maar de rust die een goed nachtje slapen hen geeft, geldt lang niet voor iedereen. Nederland telt 1,7 miljoen slapelozen, die de volgende ochtend de emoties van gisteren nog even sterk – en soms nog heviger – voelen.

Onderzoekers van het Herseninstituut Nederland, die hun bevindingen vandaag presenteren in het vooraanstaande tijdschrift Current Biology, vonden de verklaring hiervoor in hersenscans. Zij legden dertig goede en slechte slapers ’s avonds in een MRI-scanner en maakten hen flink van streek. Niet door een stevige ruzie te schoppen zoals thuis, maar door een confronterend geluidsfragment af te spelen.

Eerder in het onderzoek hadden de wetenschappers gevraagd of de deelnemers wilden meezingen met het Wilhelmus, Stille Nacht of Gloria in excelsis Deo, waarbij hun karaoke werd overstemd door andere zangers. De deelnemers hadden daardoor niet door dat ze vals in de microfoon toeterden. Tótdat de opnames van alleen hun eigen stem werden afgespeeld in de MRI-scanner.

,,Reken maar dat zo’n opname je van slag maakt. Ik was zelf het eerste proefkonijn. Het zweet stond in mijn handen toen ik mezelf hoorde”, vertelt slaapprofessor Eus van Someren. Op de hersenscans was te zien hoe de amygdala, het zenuwcentrum van de emoties, aansprong. Om overdag goed te kunnen functioneren moet die storm in het hoofd ook weer gaan liggen. Bij de goede slapers hielp slaap daarbij: de nare ervaring kreeg ’s nachts letterlijk een ander plekje in het brein. Wanneer de onderzoekers de volgende dag opnieuw het fragment afspeelden, haalden de deelnemers hun schouders op. Ze zongen vals, nou en?

Bij de slechte slapers gebeurde het tegenovergestelde. Zij raakten 's ochtends, toen het fragment werd herhaald, opnieuw van streek, sommigen zelfs nóg meer dan eerst. Op hun hersenscan was te zien dat de storm niet ging liggen. ,,Slapelozen zijn vaak in een toestand waarbij het net lijkt of ze enorm geschrokken zijn van iets. Ze zijn overdag heel alert, onrustig en hebben een verhoogde hartslag”, legt Van Someren uit, die het onderzoek uitvoerde met Rick Wassing.

Het verschil zat ‘m in de REM-slaap, voluit Rapid Eye Movement, een fase ’s nachts waarin we de meest levendige dromen hebben en onze dag – gecombineerd met fantasieën – als een film weer voor ons afspelen. Die film helpt ons normaal gesproken om emotionele gebeurtenissen te verwerken. De slechte slapers hadden een onderbroken REM-slaap.

Ondanks alle moderne technieken begrijpen slaaponderzoekers hooguit een paar procent van wat er zich ’s nachts in ons hoofd afspeelt, maar nu zijn we eindelijk een belangrijke stap verder, stelt Van Someren. ,,We weten nu beter wat er misgaat in het hoofd van slapelozen. Nu kunnen we op zoek naar een medicijn dat de REM-slaap positief beïnvloedt.” Dat is overigens makkelijker gezegd dan gedaan, geeft hij toe.

De REM-slaap treedt vooral laat in de nacht op, na een uurtje of vijf à zes slaap. In die tijdspanne moet het medicijn zijn werk doen. ,,We moeten dus een medicijn ontwikkelen dat heel langzaam oplost in de maag en pas na vijf à zes uur zijn werk doet.” Niet alleen slapelozen zouden hiermee geholpen zijn, ook andere mensen met een psychische stoornissen hebben hier mogelijk baat bij.

De slaapprofessor: ,,Mensen met een posttraumatische stress-stoornis nemen hun traumatische ervaring mee naar de volgende dag. Mensen met een angststoornis hun grootste vrees, mensen met een depressie hun wanhoop en chronische slapelozen hun spanning. Behandelen van de rusteloze REM-slaap zou kunnen helpen die emoties over de nacht heen een betere plek te geven in het brein.”

Dit zegt de wetenschap over (jouw) slaapproblemen. Annemarie Luik van de Erasmus Universiteit bestudeert het slaapgedrag van grote populaties: